در نشستی تحت عنوان "تحلیل سیر نزولی آیات قرآن درباره زنان" که روز چهارم آبان 1394 در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد (توسط شورای راهبردی زنان فرهیخته دانشگاه آزاد اسلامی و با همکاری انجمن علمی ایرانی مطالعات زنان)، حجت‌الاسلام مهدی مهریزی به طور اجمالی در این مورد صحبت کردند. بحث جذابی بود و خلاصه یادداشت­های خودم از جلسه را در فایل ضمیمه ارائه میکنم و در اینجا هم یک برداشت کلی:

در زمینة سیر نزول آیات، مثال­های گویائی وجود دارد مثل تحریم شراب در چند مرحله و ... که از آن درس­های مختلفی – از جمله سیری که اصلاح تدریجی جامعه در یک موضوع باید داشته باشد – گرفته می­شود.

در مورد زنان نیز با توجه به فرهنگ جاهلی آن زمان سیر کلی وجود دارد که مثلا در سال­های اول آیاتی نازل شده که در مورد زنان به اصلاح بینش­ها و دیدگاه­های غلط جاهلی (مثل زنده به گور کردن دختران) می­پردازد و به تدریج بازسازی جایگاه زن در قالب داستان­های پیامبران و خانواده­شان و شخصیت­هائی چون مریم انجام می­شود و آنجا که بحث آدم و حواست خطا و توبه به هر دو نسبت داده می­شود تا جائیکه در سال نهم بعثت آیه برابری عمل زن و مرد (من عمل صالحا من ذکر و انثی/ سوره نحل) نازل می­شود. ضمنا در قالب آیاتی که سرگذشت­هائی را طرح می­کنند- چه در مکه و چه در مدینه - به انواع توانمندی­های زنان اشاره می­­شود مثلا بلقیس در حوزه مدیریت سیاسی یا دختران شعیب که دارای شغل بوده و مردم شناس هم بودند در حوزه اجتماعی و یا خواهر و مادر موسی که در شرایط سخت درحفظ جان موسی نقش ایفا کردند و ...

در اولین سال پس از هجرت آیات فراوانی که بخشی از حقوق فردی و خانوادگی زنان را در جامعه آن زمان احیا می­کند (از جمله مهریه، اختیار زنان مطلقه، لزوم مشورت در امور فرزندان و ... ) و سایر احکام مرتبط با زنان نازل می­گردد و متعاقب آن آیات بیشتری که به رسمیت شمردن حقوق مالی زنان (للرجال نصیب مماکتسبوا و للنساء نصیب ممن اکتسبن ...)، خلقت انسان­ها از یک حقیقت (نفس واحده) که در آن تک همسری به عنوان الگوی اصلی خانواده دیده می­شود (و چند همسری در ارتباط با ایتام) را شامل می­شود. همچنین بارها در تعابیر مختلف مربوط به مومنان و منافقان و مشرکان بر زن و مرد جداگانه تاکید می­شود (المومنون و المومنات/ المنافقین و المنافقات ...)، تا جائی که به عنوان نمونه برای مومن و کافر از زنان نام می­برد (ضرب الله مثلا للذین امنوا ... مریم و آسیه / زنان لوط و نوح).

و شاید آخرین آیه­ای که در آن به نقش زنان اشاره شده (سوره توبه) به عنوان حرف آخر از همه آموزنده­تر باشد که می­فرماید: المومنون و المومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر ... مردان و زنان مومن اولیاء یکدیگرند، به معروف امر و از منکر نهی می­کنند ... هم ولایت را در زن و مرد هر دو مطرح می­کند و هم امر به معروف و نهی از منکر.

فایل ضمیمه فقط به بعضی آیات نازل شده در سال­های مختلف به عنوان نمونه اشاره دارد (سعی کردم با نگاهی به کتاب خطاهای ناشی از یادداشت سریع در جلسه را تا حدی برطرف کنم) و علاقمندان برای مطالعه بیشتر و تخصصی می­توانند به کتاب یا مقالات ایشان و سایر منابع مرتبط مراجعه نمایند.

Quran women.pdf

• بعدی